dil

Haftanın sözcüğü – 2007, 18, 19. hafta

Ayrıca bakınız: DIL, Dil, díl, dił

Türkçe

Söyleniş

IPA^(anahtar): /ˈdiɫ/

Heceleme: dil

Köken

Osmanlı Türkçesi دیل‎ sözcüğünden devralındı

Ad

dil (belirtme hâli dili, çoğulu diller) -li

dil hakkında Türkçe Vikipedi'de ansiklopedik bilgi bulabilirsiniz.

(anatomi): İnsan dili

1. (ayak giyimi) ayakkabı bağlarının ayağı rahatsız etmemesini sağlayan ve bağ altına rastlayan saya parçası
2. belli durumlara, mesleklere, konulara mahsus dil
3. düşünce ve duyguları bildirmeye yarayan herhangi bir anlatım aracı
4. istenilen yöne çevirmeye yarayan, çevresi oluklu, küçük döner tekerlek
5. (anatomi) ağız boşluğunda tatmaya, yutkunmaya, sesleri boğumlamaya yarayan etli, hareketli, uzun organ

   Ağzımı dolduran kocaman dil, kelimelere yer bırakmıyor ki… - Yusuf Ziya Ortaç

6. (askeriye) sorguya çekilmek için yakalanan esir
7. (coğrafya) kıstak
8. (denizcilik) makaraların ve bastikaların içine yerleştirilmiş olan, üzerinden geçirilen halatı
9. (dil bilimi) çağa, gruba, yazara mahsus kelime hazinesi ve cümle bilgisi, lisan, zeban
10. (dil bilimi) insanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma

    Dilinden Anadolulu olduğu ancak belli oluyordu. - Sait Faik Abasıyanık

11. (müzik) bâzı üflemeli çalgılarda titreşerek ses çıkaran ince metal yaprak
12. (ölçüm) birçok aletin uzun, yassı ve çoğu hareketli bölümleri

    Terazi dili çok keskin olmalı ki hassas ölçsün.}

13. (yiyecekler) büyükbaş hayvanların haşlanıp pişirildikten sonra yenebilen dili
14. (Adana ağzı) anahtar

Çekimleme

dil adının çekimi

		tekil	çoğul
yalın		dil	diller
belirtme		dili	dilleri
yönelme		dile	dillere
bulunma		dilde	dillerde
ayrılma		dilden	dillerden
tamlayan		dilin	dillerin
iyelik
		tekil	çoğul
1. tekil	yalın	dilim	dillerim
	belirtme	dilimi	dillerimi
	yönelme	dilime	dillerime
	bulunma	dilimde	dillerimde
	ayrılma	dilimden	dillerimden
	tamlayan	dilimin	dillerimin
2. tekil	yalın	dilin	dillerin
	belirtme	dilini	dillerini
	yönelme	diline	dillerine
	bulunma	dilinde	dillerinde
	ayrılma	dilinden	dillerinden
	tamlayan	dilinin	dillerinin
3. tekil	yalın	dili	dilleri
	belirtme	diliyi	dillerini
	yönelme	diliye	dillerine
	bulunma	dilide	dillerinde
	ayrılma	diliden	dillerinden
	tamlayan	dilinin	dillerinin
1. çoğul	yalın	dilimiz	dillerimiz
	belirtme	dilimizi	dillerimizi
	yönelme	dilimize	dillerimize
	bulunma	dilimizde	dillerimizde
	ayrılma	dilimizden	dillerimizden
	tamlayan	dilimizin	dillerimizin
2. çoğul	yalın	diliniz	dilleriniz
	belirtme	dilinizi	dillerinizi
	yönelme	dilinize	dillerinize
	bulunma	dilinizde	dillerinizde
	ayrılma	dilinizden	dillerinizden
	tamlayan	dilinizin	dillerinizin
3. çoğul	yalın	dili dilleri
	belirtme	diliyi dillerini
	yönelme	diliye dillerine
	bulunma	dilide dillerinde
	ayrılma	diliden dillerinden
	tamlayan	dilinin dillerinin

Eş anlamlılar

• (anatomi): tat alma organı
• (dil bilimi):

Üst kavramlar

• (anatomi): organ

Alt kavramlar

• (dil bilimi): Abazaca, Abhazca, Afarca, Agulca, Akince, Aleutçe, Almanca, Amhara, Amoy lehçesi, Aramice, Arapça, Arince, Arnavutça, Asanca, Aşanti, Asurca, Avarca, Aymara, Azerice, Babilce, Balice, Bambara, Başkırca, Batakça, Batı Kanada İnuitçesi, Batsça, Bece, Bemba, Beyaz Rusça, Birmanca, Bretonca, Bulgarca, Buryatça, Cavaca, Cebuca, Çeçence, Çekçe, Çeremişçe, Çerkesçe, Çuang, Çupikçe, Çuvaşça, Danca, Dargice, Dinka, Dogon, Doğu Kanada İnuitçesi, Dzongka, Endonezce, Ermenice, Eski Mısır dili, Estonca, Eve, Even, Evenki, Faroece, Felemenkçe, Fijice, Fince, Fon, Fransızca, Fucien lehçesi, Fulani, Ga, Galce, Galiçya dili, Go, Golde, Grönland İnuitçesi, Grönlandca, Guamca, Habeşçe, Hakka lehçesi, Hantıca, Hausa, Havaice, Hintçe, Hititçe, İbo, İbranice, İfifik, İlokai, İngilizce, İnguşça, İnyupikçe, İrlandaca, İskoç dili, İspanyolca, İsveççe, İtalyanca, İzlandaca, Japonca, Kabiliya, Kalmukça, Kamboçça, Kantonca, Karaçayca, Karakalpakça, Karamajong, Karatay, Karelce, Karence, Katalanca, Kazakça, Kernevekçe, Ketçe, Khalka, Khasi, Kikenya, Kikongo, Kıptî dili, Kırgızca, Kiribatice, Kirundi, Komice, Korece, Kotça, Kpelle, Kumukça, Ladino, Lakça, Lamut, Laoca, Laponca, Latince, Lehçe, Letonca, Lezgice, Lidya dili, Likya dili, Lingala, Litvanyaca, Lolo, Luvi dili, Macarca, Makassarca, Makedonca, Malayca, Malgaşça, Mandarin, Mandence, Mandinge, Mansice, Maori, Mariana Dili, Marice, Markizce, Masai, Miao dili, Mien Dili, Min lehçesi, Moğolca, Mon Dili, Moso, Mossi, Mundari, Nauruca, Ndebele, Nenetçe, Nogayca, Norveççe, Nubyaca, Nuer, Nunivak Çupikçesi, Nyanja, Odoma, Oroç, Özbekçe, Portekizce, Provensal, Prusça, Pumpokolca, Quechua, Romanşça, Ruandaca, Rumence, Rusça, Rutulca, Salarca, Samoaca, Samoyet, Şan, Santali, Sara, Şavya, Senufo, Serer, Sırp-Hırvatça, Sibirya Yupikçesi, Sidamo, Slovakça, Slovence, Somalice, Songayca, Sotho, Sundaca, Supikçe, Süryanice, Svahili, Swazi, Şilluk, Şloh, Şona, Tabasaranca, Tagalog, Tahitice, Tamaşek, Tayca, Tibetçe, Tigrece, Tigrina, Timorca, Tongaca, Tsahurca, Tswana, Tuareg, Türkçe, Türkmence, Tvi, Ubıhça, Ukraynaca, Umbundu, Uygurca, Vietnamca, Volofça, Wu lehçesi, Xhosa, Yakutça, Yao dili, Yidiş, Yoruba, Yuğca, Yunanca, Yupikçe, Zenet, Zulu
• (tabii dil gruplaması): Algonkin dilleri, Altay dilleri, And-Ekvator dilleri, Avustronezya dilleri, Çin-Tibet dilleri, Dene-Yenisey dilleri, Dravid dilleri, Eskimo-Aleut dilleri, Ge dilleri, Güney Asya dilleri, Hami-Sami dilleri, Hint-Avrupa dilleri, Hivaro dili, Jivaro dili, İrokua dilleri, izole diller, Kafkas dilleri, Karib dilleri, Khoisan dilleri, Maskoke dilleri, Maya dilleri, Mişe-Zoke dilleri, Nijer-Kongo dilleri, Nil-Sahra dilleri, Oto-Mange dilleri, Paleo-Asya dilleri, Pano-Takana dilleri, Saliş dilleri, Siyu dilleri, Tay-Kaday dilleri, Tupi-Guarani dilleri, Ural dilleri, Uto-Aztek dilleri, Yuma-Koçimi dilleri

Deyimler

akraba dil, ana dil, analitik dil, at dili, betik dili, biçimsel dil, bilim dili, bitişken dil, bükünlü dil, canlı dil, çekimli dil, çeviri dili, çevirici dili, çocuk dili, dana dili, dil ağız vermemek, dil ailesi, dil avcılığı, dil biçimi, dil bilgisi, dil bilimi, dil çıkarmak, dil dökmek, dil kemiği, dil otu yemek, dil sürçmek, dil tutmak, dil uzatmak, dilden dile, dile düşmek, dile gelen ele gelir, dile gelmek, dile getirilmek, dile getirmek, dile vermek, dili açılmak, dili ağırlaşmak, dili alışmak, dili bir karış dışarı çıkmak, dili bir karış, dili boğazına akmak, dili çalmak, dili çözülmek, dili damağı kurumak, dili damağına yapışmak, dili dolaşmak, dili döndüğü kadar, dili dönmemek, dili durmak, dili durmamak, dili ensesinden çekilsin, dili kılıçtan keskin, dili kurusun, dili olsa da söylese, dili pabuç kadar, dili tutulmak, dili uzamak, dili varmamak, dili yanmak, dilin kemiği yok, dilinde tüy bitmek, dilinden anlamak, dilinden düşürmemek, dilinden kurtulamamak, diline dolamak, diline düşmek, diline kira istemek, diline pelesenk etmek, diline sağlam olmak, diline sağlık, diline takmak, diline virt etmek, dilini bağlamak, dilini değdirmemek, dilini eşek arısı soksun, dilini kedi mi yedi, dilini kesmek, dilini tutamamak, dilini tutmak, dilini yutmak, dilinin altında bir şey olmak, dilinin altındaki baklayı çıkarmak, dilinin cezasını ekmek, dilinin ucuna gelmek, dilinin ucunda, dilinin ucuyla, diliyle sokmak, diliyle tutulmak, dillerde dolaşmak, dillerde gezmek, dillere destan olmak, diplomatik dil, domuz dili, edebî dil, gizli dil, eklemeli dil, fiil-nesne dili, geçer dil, günlük dil, halk dili, halk dili, iltisaki dil, işaret dili, kayış dili, konuşma dili, konuşulan dil, kuş dili, kürek kadar dili olmak, küçük dil, makina dili, nesne-fiil dili, ona buna dil uzatmak, ortak dil, ölçünlü dil, ölü dil, özel dil, programlama dili, proto dil, resmî dil, standart dil, tercüme dili, terazi dili, sığır dili, sınıf dili, sentetik dil, sunî dil, şeklî dil, yabancı dil, yalıtıcı dil, yapay dil, yapısal dil, yapma dil, yaşayan dil, yazı dili, yazın dili, yüksek dil

Türetilmiş kavramlar

• dilce, dilci, dilken, dille, dilli, dilse, dilsiz

Çeviriler

çeviriler

• Aari dili: adim
• Afrikanca: tong (af), taal (af)
• Almanca: Zunge (de) d, Isthmus (de) e, Isthmus (de) e (ender), Sprache (de) d
• Altayca: тил (alt) (til)
• Amharca: ምላስ (am) (məlas)
• Arapça: لِسَان‎ (ar) e (lisān), بَرْزَخ‎‎ (ar) e, لِسَان‎ (ar) e (lisān), لُغَة‎ (ar) e (luġa)
• Arnavutça: gjuhë (sq) d, istëm (sq)
• Asturyasça: llingua (ast)
• Aşağı Almanca: Spraak (nds)
• Azerice: dil (az)
• Baskça: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Bengalce: ভাষা (bn) (bhaṣa)
• Beyaz Rusça: язык (be) e (jazyk)
• Bretonca: teod (br) e
• Bulgarca: език (bg) e (ezik), провлак (bg) (provlak), реч (bg) d (reč), говор (bg) e (govor)
• Cava dili: basa (jv)
• Çekçe: jazyk (cs) e
• Çince: 舌 (zh) [shé], 舌頭 (zh) [shétou], 舌头 (zh) [shétou]
• Danca: tunge (da), landtange (da), sprog (da)
• Endonezce: lidah (id)
• Esperanto dili: lango (eo)
• Estonca: keel (et), maakitsus (et)
• Faroe dili: tunga (fo) d, mál (fo) n, tungumál (fo) n
• Felemenkçe: tong (nl) d, taal (nl) e d
• Fince: kengän läppä (fi), kieli (fi), kannas (fi)
• Fransızca: langue (fr) d, isthme (fr) e
• Frizce: tonge (fy)
• Gagavuzca: dil (gag)
• Galce: iaith (cy)
• Grönlandca: oqaq (kl)
• Gucaratça: ñe'ẽ (gu) (ñe'ẽ)
• Hakasça: тил (kjh) (til)
• Hawaii dili: alelo (haw)
• Hunsrik dili: Zung (hrx) d
• İbranice: לשון‎ (he) d [lashon], לינגואה‎ (he)
• İngilizce: tongue (en), isthmus (en), language (en)
• İnterlingua dili: lingua (ia)*İspanyolca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• İspanyolca: lengua (es) d, istmo (es) e, lengua (es) d
• İsveççe: tunga (sv), halvö (sv), landtunga (sv), näs (sv), språk (sv), tunga (sv), mål (sv)
• İtalyanca: lingua (it) d, istmo (it) e
• İzlandaca: tunga (is), mál (is), tungumál (is)
• Japonca: 舌 (ja), した (ja) [shita], べろ (ja) [bero]
• Karaçay-Balkarca: til (krc)
• Karakalpakça: til (kaa)
• Katalanca: llengua (ca) d, istme (ca) e
• Kazakça: тiл (kk) (til), til (kk)
• Kırgızca: тил (ky) (til)
• Kırım Tatarcası: til (crh)
• Kiril:језик (sh) e
• Korece: 혀 (ko) (hyeo) [hyeo]
• Kürtçe: berzax (ku), zar (ku), zeban (ku), ziman (ku) e, berzax (ku), zar (ku), ziman (ku)
• Latin: jezik (sh) e
• Latince: lingua (la) d
• Lehçe: język (pl) e, przesmyk (pl)
• Letonca: mēle (lv) d, mēle (lv) d
• Limburgca: spraok (li)
• Litvanca: liežuvis (lt)
• Lüksemburgca: Zong (lb) d
• Livice: kēļ (liv)
• Macarca: nyelv (hu), földnyelv (hu), nyelv (hu)
• Makedonca: јазик (mk) (jazik)
• Maltaca: lingwa (mt)
• Maorice: reo (mi)
• Norveççe: tunge (no), språk (no)
• Oksitanca: lenga (oc)
• Oriya dili: ଭାଷା (or) (bhaṣa)
• Osmanlı Türkçesi: دیل‎ (ota), لسان‎ (ota)
• Pensilvanya Almancası: Zung (pdc) d
• Portekizce: istmo (pt) e
• Romanşça: lieunga (rm), lingua (rm)
• Rumence: limbă (ro) d
• Rusça: язык (ru) e (yazık), перешеек (ru) e (pereşeyek)
• Sarduca: lingua (sc)
• Slovakça: jazyk (sk)
• Slovence: jezik (sl) e
• Tacikçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Tagalogca: dila (tl)
• Tamilce: மொழி (ta) (moḻi), мова (uk) (mova)
• Tatarca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Tayca: ลิ้น, ภาษา (th) (lín,paa-sǎa)
• Türkmence: dil (tk)
• Udmurtça: кыл (udm) (kyl)
• Ukraynaca: язик (uk) e (jazyk), мова (uk) (mova)
• Urduca: زبان‎ (ur)
• Uygurca: تىل‎ (ug) (til)
• Vepsice: kel' (vep)
• Vietnamca: lưỡi (vi), ngôn ngữ (vi)
• Votça: tšeel (vot)
• Yahudi İspanyolcası: lingua (lad)
• Yunanca: γλώσσα (el) d (glóssa)

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "dil" maddesi

Atasözleri

• Bıçak yarası onulur, dil yarası onulmaz,
• Dil ebsembaş esen,
• Dil yüreğin kepçesidir,
• Dilden gelen elden gelse her fukara padişah olur,
• Dilim seni dilim dilim dileyim, başıma geleni senden bileyim,
• El elden kalmaz, dil dilden kalmaz,
• El yarası onulur, dil yarası onulmaz,
• Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır

Azerice

Köken

Eski Türkçe

Ad

dil

1. (anatomi) dil
2. (dil bilimi) dil, lisan, zeban

Gagavuzca

Köken

Eski Türkçe

Ad

dil

1. (dil bilimi) dil, lisan, zeban

Kaynakça

• Etymological Dictionaries - Andras Rajki

Kürtçe

Ad

dil

1. gönül
2. (anatomi) kalp, yürek

Türkmence

Köken

Eski Türkçe

Ad

dil

1. (anatomi) dil
2. (dil bilimi) dil, lisan, zeban

Yakutça

Köken

Eski Türkçe

Ad

1. (anatomi) dil
2. (dil bilimi) dil, lisan, zeban