dil

Türkçe

Haftanın sözcüğü – 2007, 18, 19. hafta

Söyleniş

• IPA^(anahtar): /dil/
• Heceleme: dil

Köken

Osmanlı Türkçesi دیل‎ sözcüğünden devralındı, دل‎

Ad

dil (belirtme hâli dili, çoğulu diller)

[1] İnsanın dili

1. (anatomi) ağız boşluğuda, tatamaya, yutkunmaya, sesleri boğumlamaya yarayan etli, uzun, hareketli organ, tat alma organı

   Ağzımı dolduran kocaman dil, kelimelere yer bırakmıyor ki... - Y. Z. Ortaç

2. (dil bilimi) insanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan, zeban

   Dilinden Anadolulu olduğu ancak belli oluyordu. - S. F. Abasıyanık

3. birçok aletin uzun, yassı ve çoğu hareketli bölümleri

   Terazi dili.

4. (dil bilimi) çağa, gruba, yazara mahsus kelime hazinesi ve cümle bilgisi
5. belli durumlara, mesleklere, konulara mahsus dil
6. (yiyecekler) büyükbaş hayvanların haşlanıp pişirildikten sonra yenebilen dili
7. ayakkabı bağlarının ayağı rahatsız etmemesini sağlayan ve bağ altına rastlayan saya parçası
8. düşünce ve duyguları bildirmeye yarayan herhangi bir anlatım aracı
9. (coğrafya) kıstak
10. (denizcilik) makaraların ve bastikaların içine yerleştirilmiş olan, üzerinden geçirilen halatı istenilen yöne çevirmeye yarayan, çevresi oluklu, küçük döner tekerlek
11. (müzik) bazı üflemeli çalgılarda titreşerek ses çıkaran ince metal yaprak
12. (askeriye) sorguya çekilmek için yakalanan esir
13. (halk ağzı) (Adana ağzı) anahtar

Deyimler

•  dil ağız vermemek
•  dil çıkarmak
•  dil dökmek
•  dil kemiği
•  dil otu yemek
•  dil sürçmek
•  dil tutmak
•  dil uzatmak
•  dilden dile
•  dile düşmek
•  dile gelen ele gelir
•  dile gelmek
•  dile getirilmek
•  dile getirmek
•  dile vermek
•  dili açılmak
•  dili ağırlaşmak
•  dili alışmak
•  dili bir karış dışarı çıkmak
•  dili bir karış
•  dili boğazına akmak
•  dili çalmak
•  dili çözülmek
•  dili damağı kurumak
•  dili damağına yapışmak
•  dili dolaşmak
•  dili döndüğü kadar
•  dili dönmemek
•  dili durmak
•  dili durmamak
•  dili ensesinden çekilsin
•  dili kılıçtan keskin
•  dili kurusun
•  dili olsa da söylese
•  dili pabuç kadar
•  dili tutulmak
•  dili uzamak
•  dili varmamak
•  dili yanmak
•  dilin kemiği yok
•  dilinde tüy bitmek
•  dilinden anlamak
•  dilinden düşürmemek
•  dilinden kurtulamamak
•  diline dolamak
•  diline düşmek
•  diline kira istemek
•  diline pelesenk etmek
•  diline sağlam olmak
•  diline sağlık
•  diline takmak
•  diline virt etmek
•  dilini bağlamak
•  dilini değdirmemek
•  dilini eşek arısı soksun
•  dilini kedi mi yedi
•  dilini kesmek
•  dilini tutamamak
•  dilini tutmak
•  dilini yutmak
•  dilinin altında bir şey olmak
•  dilinin altındaki baklayı çıkarmak
•  dilinin cezasını ekmek
•  dilinin ucuna gelmek
•  dilinin ucunda
•  dilinin ucuyla
•  diliyle sokmak
•  diliyle tutulmak
•  dillerde dolaşmak
•  dillerde gezmek
•  dillere destan olmak
•  geçer dil
•  kürek kadar dili olmak
•  ona buna dil uzatmak
•  terazi dili

Atasözleri

• Bıçak yarası onulur, dil yarası onulmaz,
• Dil ebsembaş esen,
• Dil yüreğin kepçesidir,
• Dilden gelen elden gelse her fukara padişah olur,
• Dilim seni dilim dilim dileyim, başıma geleni senden bileyim,
• El elden kalmaz, dil dilden kalmaz,
• El yarası onulur, dil yarası onulmaz,
• Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır

Üst kavramlar

• organ
• dil grubu

Alt kavramlar

• (anatomi): at dili, dana dili, domuz dili, küçük dil, sığır dili
• (dil bilimi): biçimsel dil, bilim dili, canlı dil, geçer dil, günlük dil, konuşma dili, resmî dil, sınıf dili, yaşayan dil
• (dil bilimi): Abazaca, Abhazca, Afarca, Agulca, Akince, Aleutçe, Almanca, Amhara, Amoy lehçesi, Aramice, Arapça, Arince, Arnavutça, Asanca, Aşanti, Asurca, Avarca, Aymara, Azerice, Babilce, Balice, Bambara, Başkırca, Batakça, Batı Kanada İnuitçesi, Batsça, Bece, Bemba, Beyaz Rusça, Birmanca, Boşnakça, Bretonca, Bulgarca, Buryatça, Cavaca, Cebuca, Çeçence, Çekçe, Çeremişçe, Çerkesçe, Çuang, Çupikçe, Çuvaşça, Danca, Dargice, Dinka, Dogon, Doğu Kanada İnuitçesi, Dzongka, Endonezce, Ermenice, Eski Mısır dili, Estonca, Eve, Even, Evenki, Faroece, Felemenkçe, Fijice, Fince, Fon, Fransızca, Fucien lehçesi, Fulani, Ga, Galce, Galiçya dili, Go, Golde, Grönland İnuitçesi, Grönlandca, Guamca, Habeşçe, Hakka lehçesi, Hantıca, Hausa, Havaice, Hint Grubu, Hırvatça, Hitit dili, İbo, İbranice, İfifik, İlokai, İngilizce, İnguşça, İnyupikçe, İrlandaca, İskoç dili, İspanyolca, İsveççe, İtalyanca, İzlandaca, Japonca, Kabiliya, Kalmukça, Kamboçça, Kantonca, Karaçayca, Karakalpakça, Karamajong, Karatay, Karelce, Karence, Katalanca, Kazakça, Kernevekçe, Ketçe, Khalka, Khasi, Kikenya, Kikongo, Kıptî dili, Kırgızca, Kiribatice, Kirundi, Komice, Korece, Kotça, Kpelle, Kumukça, Ladino, Lakça, Lamut, Laoca, Laponca, Latince, Lehçe, Letonca, Lezgice, Lidya dili, Likya dili, Lingala, Litvanyaca, Lolo, Luvi dili, Macarca, Makassarca, Makedonca, Malayca, Malgaşça, Mandarin, Mande, Mandinge, Mansice, Maori, Mariana Dili, Marice, Markizce, Masai, Miao dili, Mien Dili, Min lehçesi, Moğolca, Mon Dili, Moso, Mossi, Mundari, Nauruca, Ndebele, Nenetçe, Nogayca, Norveççe, Nubyaca, Nuer, Nunivak Çupikçesi, Nyanja, Odoma, Oroç, Özbekçe, Portekizce, Provensal, Prusça, Pumpokolca, Quechua, Retoromanşça, Ruandaca, Rumence, Rusça, Rutulca, Salarca, Samoaca, Samoyet, Şan, Santali, Sara, Şavya, Senufo, Serer, Sibirya Yupikçesi, Sidamo, Şilluk, Sırpça, Şloh, Slovakça, Slovence, Somalice, Şona, Songayca, Sotho, Sundaca, Supikçe, Süryanice, Svahili, Swazi, Tabasaranca, Tagalog, Tahitice, Tamaşek, Tayca, Tibetçe, Tigrece, Tigrina, Timorca, Tongaca, Tsahurca, Tswana, Tuareg, Türkçe, Türkmence, Tvi, Ubıhça, Ukraynaca, Umbundu, Uygurca, Vietnamca, Volofça, Wu lehçesi, Xhosa, Yakutça, Yao dili, Yidiş, Yoruba, Yuğca, Yunanca, Yupikçe, Zenet, Zulu
• sun'î diller: betik dili, biçimsel dil, makina dili, programlama dili, sunî dil (sun'î dil), yapay dil, yapısal dil
• tabii dil çeşitleri: akraba dil, ana dil, bitişken dil, bükünlü dil, çeviri dili, çevirici dili, çocuk dili, diplomatik dil, edebî dil, gizli dil, halk dili, halk dili, iltisaki dil, işaret dili, kayış dili, konuşma dili, konuşulan dil, kuş dili, ölçünlü dil, ölü dil, ortak dil, özel dil, resmî dil, standart dil, yabancı dil, yapay dil, yapma dil, yazı dili, yazın dili, yüksek dil
• tabii dil gruplaması: Algonkin dilleri, Altay dilleri, And-Ekvator dilleri, Avustronezya dilleri, Çin-Tibet dilleri, Dene-Yenisey dilleri, Dravid dilleri, Eskimo-Aleut dilleri, Ge dilleri, Güney Asya dilleri, Hami-Sami dilleri, Hint-Avrupa dilleri, Hivaro dili, Jivaro dili, İrokua dilleri, izole diller, Kafkas dilleri, Karib dilleri, Khoisan dilleri, Maskoke dilleri, Maya dilleri, Mişe-Zoke dilleri, Nijer-Kongo dilleri, Nil-Sahra dilleri, Oto-Mange dilleri, Paleo-Asya dilleri, Pano-Takana dilleri, Saliş dilleri, Siyu dilleri, Tay-Kaday dilleri, Tupi-Guarani dilleri, Ural dilleri, Uto-Aztek dilleri, Yuma-Koçimi dilleri
• tabii dil tipleri: analitik dil, çekimli dil, eklemeli dil, fiil-nesne dili, nesne-fiil dili, polisentetik dil, oligosentetik dil, sentetik dil, yalıtıcı dil

Sözcük birliktelikleri

• (dil bilimi): dil avcılığı, dil biçimi, dil öbeği

Türetilmiş kavramlar

• dilce, dilci, dilken, dille, dilli, dilse, dilsi, dilsiz

Çeviriler

vücudun organı

• Arapça: لسان‎ (ar) e [lisa:n], لغة‎ (ar)
• Arnavutça: gjuhë (sq) d
• Asturyasça: llingua (ast)
• Aşağı Almanca: Spraak (nds)
• Azerice: dil (az)
• Bengalce: ভাষা (bn) (bhaṣa)
• Beyaz Rusça: язык (be) (jazyk)
• Bretonca: teod (br) e
• Sırp-Hırvatça: jezik (sh) e
• Bulgarca: език (bg) e (ezik)
• Cava dili: basa (jv)
• Çekçe: jazyk (cs) e
• Çince: 舌 (zh) [shé], 舌頭 (zh) [shétou], 舌头 (zh) [shétou]
• Danca: sprog (da)
• Endonezce: lidah (id)
• Esperanto dili: lango (eo)
• Estonca: keel (et)
• Faroe dili: mál (fo), tungumál (fo)
• Fince: kieli (fi)
• Fransızca: langue (fr) d
• Frizce: tonge (fy)
• Gagavuzca: dil (gag)
• Galce: iaith (cy)
• Gucaratça: ñe'ẽ (gu) (ñe'ẽ)
• Hakasça: тил (kjh) (til) [til]
• Hawaii dili: alelo (haw)
• Felemenkçe: tong (nl) d, taal (nl)
• İbranice: לשון‎ (he) d [lashon], לינגואה‎ (he)
• İngilizce: tongue (en), language (en), isthmus (en)
• İnterlingua dili: lingua (ia)
• İspanyolca: lengua (es) d, istmo (es) e
• İsveççe: språk (sv)
• İtalyanca: lingua (it) d
• Hunsrik dili: Zung (hrx) d
• Japonca: 舌 (ja), した (ja) [shita], べろ (ja) [bero]
• İzlandaca: mál (is), tungumál (is)
• Karaçay Balkarca: til (krc)
• Karakalpakça: til (kaa)
• Katalanca: llengua (ca)
• Kazakça: тiл (kk) (til), til (kk)
• Korece: 혀 (ko) (hyeo) [hyeo]
• Kırım Tatarca: tîl (crh)
• Kırgızca: тил (ky) (til) [til]
• Kürtçe: zar (ku), zeban (ku), ziman (ku), berzax (ku)
• Latince: lingua (la)
• Lehçe: język (pl) e
• Limburgca: spraok (li), spraok (li)
• Lüksemburgca: Zong (lb) d
• Macarca: nyelv (hu), földnyelv (hu)
• Maltaca: lingwa (mt)
• Maorice: reo (mi), reo (mi)
• Norveççe: tunge (no), språk (no)
• Oriya dili: ଭାଷା (or) (bhaṣa)
• Oksitanca: lenga (oc)
• Pennsylvania German: Zung (pdc) d
• Portekizce: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz., istmo (pt) e
• Rumence: limbă (ro) d, limbă (ro) d
• Rusça: язык (ru) e (yazık) [jazyk], язык (ru) e (yazık)
• Sarduca: lingua (sc)
• Sırp-Hırvatça: језик (sh) e [jezik]
• Slovence: jezik (sl) e
• Tagalogca: dila (tl)
• Tamilce: மொழி (ta) (moḻi), мова (uk) (mova)
• Urduca: زبان‎ (ur)
• Uygurca: تىل‎ (ug) (til) [til]
• Vietnamca: lưỡi (vi), ngôn ngữ (vi)
• Votça: tšeel (vot)
• Yahudi İspanyolcası: lingua (lad)
• Yunanca: γλώσσα (el) d (glóssa)

dil bilimi

• Afrikanca: taal (af)
• Almanca: Sprache (de) d, Isthmus (de) e
• Altayca: тил (alt) (til) [til]
• Amharca: ምላስ (am) (məlas)
• Fince: kieli (fi)

organ

• Aari dili: adim
• Afrikanca: tong (af)
• Almanca: Zunge (de) d
• Arapça: لِسَان‎ (ar) (lisān)
• Arnavutça: gjuhë (sq) d
• Azerice: dil (az)
• Beyaz Rusça: язык (be) e (jazyk)
• Çekçe: jazyk (cs)
• Danca: tunge (da)
• Endonezce: lidah (id)
• Estonca: keel (et)
• Faroe dili: tunga (fo)
• Felemenkçe: tong (nl)
• Fince: kieli (fi)
• Fransızca: langue (fr) d
• Grönlandca: oqaq (kl)
• İbranice: לָשׁוֹן‎ (he) d
• İngilizce: tongue (en)
• İspanyolca: lengua (es) d
• İsveççe: tunga (sv)
• İtalyanca: lingua (it) d
• İzlandaca: tunga (is)
• Japonca: 舌 (ja)
• Katalanca: llengua (ca) d
• Kazakça: тiл (kk) (til)
• Kırım Tatarca: til (crh)
• Kırgızca: тил (ky) (til)
• Kürtçe: ziman (ku) e
• Latince: lingua (la) d
• Lehçe: język (pl) e
• Letonca: mēle (lv) d
• Litvanca: liežuvis (lt)
• Livice: kēļ (liv)
• Macarca: nyelv (hu)
• Makedonca: јазик (mk) (yazik)
• Özbekçe: til (uz)
• Rumence: limbă (ro)
• Rusça: язык (ru) e (yazık)
• Sırp-Hırvatça: jezik (sh)
• Slovakça: jazyk (sk)
• Slovence: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Tayca: ลิ้น, ภาษา (th) (lín,paa-sǎa)
• Udmurtça: кыл (udm) (kyl)
• Ukraynaca: язик (uk) e (yazık)
• Vepsice: kel' (vep)
• Yunanca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.

coğrafya

• Almanca: Isthmus (de) e
• Arapça: بَرْزَخ‎‎ (ar) e [barzaḵ‎]
• Arnavutça: istëm (sq)
• Azerice: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Bulgarca: провлак (bg) (provlak)
• Danca: landtange (da)
• Estonca: maakitsus (et)
• Felemenkçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Fince: kannas (fi)
• Fransızca: isthme (fr) e
• İngilizce: isthmus (en)
• İspanyolca: istmo (es) e
• İsveççe: näs (sv)
• İtalyanca: istmo (it) e
• Katalanca: istme (ca) e
• Kürtçe: berzax (ku)
• Lehçe: przesmyk (pl)
• Macarca: földnyelv (hu)
• Özbekçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Portekizce: istmo (pt) e
• Rusça: перешеек (ru) e (pereşeyek)
• Yunanca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "dil" maddesi

Azerice

Köken

Lütfen bir dil kodu girin. دیل‎

Ad

dil

1. (dil bilimi) dil, lisan
2. (anatomi) dil

Gagavuzca

Köken

Lütfen bir dil kodu girin. دیل‎

Ad

dil

1. (dil bilimi) dil, lisan

Kaynakça

• Etymological Dictionaries - Andras Rajki

Kürtçe

Ad

dil

1. (anatomi) kalp, yürek
2. gönül

Yakutça

Köken

Eski Türkçe دیل‎

Ad

1. (dil bilimi) dil, lisan
2. (anatomi) dil

Türkmence

Köken

Eski Türkçe دیل‎

Ad

dil

1. (dil bilimi) dil, lisan
2. (anatomi) dil