ekmek

Haftanın sözcüğü – 2007, 14. hafta

Türkçe

Söyleniş

IPA^(anahtar): ecmɛc

Heceleme: ek‧mek

Köken

Osmanlı Türkçesi اكمك‎, o da Eski Türkçe epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek) kelimelerinden gelmektedir.

Ad

ekmek (belirtme hâli ekmeği, çoğulu ekmekler) -ği

Vikipedi

ekmek hakkında Türkçe Vikipedi'de ansiklopedik bilgi bulabilirsiniz.

1. (hamur işleri, yiyecekler) tahıl unundan yapılmış hamurun fırında, saçda veya tandırda pişirilmesiyle yapılan yiyecek

   Odayı, tatlı, sıcak bir kızarmış ekmek kokusu bürümüş. - Yusuf Ziya Ortaç

2. (mecaz) (yalnızca tekil) insanın geçimini temin eden iş

   Biz iyi kötü tiyatroya bağlamışız ekmeğimizi. - Necati Cumalı

3. (halk ağzı, yiyecekler) (yalnızca tekil) aş, yemek

   Ekmeği bizde yiyelim mi? Allah ne verdiyse. - Tarık Buğra

Eş anlamlılar

• (hamur işleri, yiyecekler): nan, nanıaziz
• (mecaz): kazanç

Üst kavramlar

• (hamur işleri, yiyecekler): besin, gıda, yiyecek
• (mecaz): geçim

Yan kavramlar

• (hamur işleri, yiyecekler): bazlama, lavaş, mama, pide, simit

Alt kavramlar

• arpa ekmeği, beyaz ekmek, buğday ekmeği, çavdar ekmeği, mısır ekmeği, tandır ekmeği, yufka ekmeği, yulaf ekmeği
• etli ekmek, kuru ekmek, tahinli ekmek, tam ekmek, taş ekmek, vişneli ekmek, zengin ekmek, çarşı ekmeği, dürüm ekmeği, er ekmeği, ev ekmeği, glüten ekmeği, halk ekmeği, köy ekmeği, kuşekmeği, odun ekmeği, sac ekmeği, tandır ekmeği, tava ekmeği, tost ekmeği
• sabah ekmeği, öğlen ekmeği akşam ekmeği

Deyimler

hamur işleri, yiyecekler

adam oluncaya kadar kırk fırın ekmek ister, ekmeğine göz koymak, ekmeğine yağ sürmek, ekmeğini kana doğramak, ekmeğini yemek, ekmek aslanın ağzında, ekmek çarpsın, ekmek elden su gölden, ekmek öpmek, ekmek parçası, ekmek yemek, eli ekmek tutmak, gevrek ekmek, üzerine tuz biber ekmek

mecaz

ekmeğine göz koymak, ekmeğini yemek, ekmeğinden etmek, ekmeğinden olmak, ekmeğini çıkarmak, ekmeğini kazanmak, ekmeğini taştan çıkarmak, ekmeğiyle oynamak, ekmek peşinde koşmak, ekmek teknesi, ekmek yemek

Sözcük birliktelikleri

• ekmek ağacı, ekmek ayvası, ekmek dolması, ekmek kadayıfı, ekmek kavgası, ekmek kırıntısı, ekmek küfü, ekmek mayası, ekmek tahtası, ekmek tatlısı, ekmek ufağı
• bir lokma ekmek, ekmek peynir, ekmek dilimi
• ekmek düşmanı, ekmek kapısı, ekmek kaygısı, ekmek parası, tuz ekmek düşmanı, tuz ekmek hakkı

Türetilmiş kavramlar

• ekmekçe, ekmekçi, ekmekçik, ekmekken, ekmekle, ekmekli, ekmekse, ekmeksi, ekmeksiz, ekmeküstü

çeviriler

• Almanca: Brot (de) n
• Arapça: خُبْز‎ (ar) e (ḫubz)
• Arnavutça: bukea (sq)
• Azerice: çörək (az), əppək (az)
• Bulgarca: хляб (bg) (hljab)
• Çekçe: chleba (cs), chléb (cs)
• Çince: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Danca: brød (da)
• Ermenice: հաց (hy) (hacʿ)
• Eski Türkçe: epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek)
• Esperanto dili: pano (eo)
• Estonca: leib (et)
• Ersya dili: кши (myv) (kši)
• Farsça: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Felemenkçe: brood (nl)
• Fince: leipä (fi); eläminen (fi), toimeentulo (fi); ravinto (fi), ruoka (fi)
• Fransızca: pain (fr)
• Frizce: brea (fy)
• Gürcüce: puri (ka) (puri)
• İbranice: לחם‎ (he), פאן‎ (he)
• İngilizce: bread (en), living (en), livelihood (en)
• İrlandaca: aran (ga)
• İspanyolca: pan (es)
• İzlandaca: brauð (is)
• İsveççe: bröd (sv) n
• İtalyanca: pane (it)
• İzlandaca: brauð (is)
• Japonca: パン (ja) (pan)
• Karaçay Balkarcası: ötmek (krc)
• Kazakça: нан (kk) (nan)
• Kırgızca: нан (ky) (nan)
• Kürtçe: nan (ku)
• Lao dili: ເຂົ້າຈີ່ (lo) (khao chī)
• Latince: panis (la)
• Lehçe: chleb (pl) e
• Letonca: maize (lv)
• Litvanca: duona (lt)
• Macarca: kenyér (hu)
• Mari dili: сыкыр (mhr) (səkər)
• Norveççe: brød (no) n
• Osmanlı Türkçesi: اكمك‎ (ota)
• Özbekçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Portekizce: pão (pt)
• Rumence: pâine (ro)
• Rusça: хлеб (ru) (xleb)
• Savahili dili: mkate (sw)
• Sırpça: xлеб (sh), kruh (sh)
• Slovakça: chlieb (sk)
• Slovence: kruh (sl)
• Sorbca:

  Aşağı Sorbca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.

  Yukarı Sorbca: chleb (hsb)

• Tatarca:

  Kırım Tatarcası: ötmek (crh)

• Tuvaca: хлеб (tyv) (hläb)
• Türkmence: çörek (tk)
• Ukraynaca: хліб (uk) (xlib) [chlib]
• Vepsice: leib (vep)
• Vietnamca: bánh mi (vi)
• Yunanca:
• Yunanca: ψωμί (el) n (psomí), άρτος (el) e (ártos)

Eylem

ekmek (üçüncü tekil şahıs geniş zaman çekimi eker)

1. bir bitkiyi üretmek için toprağa tohum atmak veya gömmek
2. -i toprağı ekip biçmek için kullanmak

   Ancak senede otuz dönüm ekebiliyor. - Memduh Şevket Esendal

3. -e serpmek

   Yemeğe biber ekmek.

4. (mecaz) bir şeyin başlamasına yol açacak sebepleri hazırlamak

   Fesat tohumları ekenler kötü insanlardır.

5. (argo) birini uydurma bir sebeple bırakıp gitmek, savuşmak

   Lâle ile Günnur, kendilerini ektiğim için müthiş içerlemişler. - Haldun Taner

6. (argo) parayı boşuna harcamak
7. (argo) yarışta geçmek

Eş anlamlılar

• (boşuna harcamak): ziyan etmek
• (savuşmak): atlatmak

Zıt anlamlılar

• ekmemek

Deyimler

ekip biçmek, ekmeden biçilmez, ekmediği yerden biter

Çeviriler

atlatmak

• Almanca: abwimmeln (de)

tohum atmak

• Almanca: bestellen (de), bebauen (de), bewirtschaften (de), säen (de), streuen (de)
• Arnavutça: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Estonca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Felemenkçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Fince: kylvää (fi), sirottaa (fi)
• Fransızca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• İngilizce: sow (en), sprinkle (en)
• İspanyolca: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• İsveççe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Karaçay Balkarcası: ötmek (krc)
• Kürtçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Özbekçe: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Rusça: Eğer biliyorsanız lütfen bir çeviri ekleyiniz.
• Tatarca: ikmäk (tt), ipi (tt)

  Kırım Tatarcası: ökmek (crh), ötmek (crh)

• Türkmence: çörek (tk), naan (tk)

yarışta geçmek

• Almanca: überholen (de), vorbeiziehen (de)

ziyan etmek

• Almanca: verschwenden (de)

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "ekmek" maddesi

Atasözleri

hamur işleri, yiyecekler

• Aça kuru ekmek bal helvası gibi gelir
• Açın gözü ekmek teknesinde olur
• Açın koynunda ekmek durmaz
• Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver
• Et ne kadar arık olsa ekmek üstünde yaraşır
• Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver
• Ekmeğin büyüğü, hamurun çoğundan olur
• Ekmekten kaşık olur ama her yoğurdun hakkına değil
• Ekmekle oynayanın ekmeğiyle oynanır
• Köpek ekmek veren kapıyı tanır
• Oğlan olsun deli olsun, ekmek olsun kuru olsun

Gagavuzca

Köken

Eski Türkçe ötmäk

Ad

ekmek

1. (hamur işiler, yiyecekler) ekmek

Kaynakça

• Etymological Dictionaries - Andras Rajki

Türkmence

Eylem

ekmek

1. ekmek, dikmek
2. kırmak, dağıtmak, işe yaramaz hâle getirmek

Kaynakça

• Atacanov, Ata (1922). Türkmendolu Yir Sözlüğü.