ekmek

Türkçe

Haftanın sözcüğü – 2007, 14. hafta

Söyleniş

• IPA^(anahtar): [e̞c.ˈme̞c]

• Ses

  (dosya)

• Heceleme: ek‧mek

Köken

Osmanlı Türkçesi اكمك‎, o da Eski Türkçe epmek‎ (epmek), ötmek‎ (ötmek) kelimelerinden gelmektedir.

Ad

ekmek (belirtme hâli ekmeği, çoğulu ekmekler)

1. (hamur işleri, yiyecekler) tahıl unundan yapılmış hamurun fırında, saçda veya tandırda pişirilmesiyle yapılan yiyecek

   Odayı, tatlı, sıcak bir kızarmış ekmek kokusu bürümüş. — Y. Z. Ortaç

2. (mecaz) (yalnızca tekil) insanın geçimini temin eden iş

   Biz iyi kötü tiyatroya bağlamışız ekmeğimizi. — N. Cumalı

3. (halk ağzı, yiyecekler) (yalnızca tekil) aş, yemek

   Ekmeği bizde yiyelim mi? Allah ne verdiyse. — T. Buğra

Çekimleme

ekmek adının çekimi

		tekil	çoğul
yalın		ekmek	ekmekler
belirtme		ekmeği	ekmekleri
yönelme		ekmeğe	ekmeklere
bulunma		ekmekte	ekmeklerde
ayrılma		ekmekten	ekmeklerden
tamlayan		ekmeğin	ekmeklerin
iyelik
		tekil	çoğul
1. tekil	yalın	ekmeğim	ekmeklerim
	belirtme	ekmeğimi	ekmeklerimi
	yönelme	ekmeğime	ekmeklerime
	bulunma	ekmeğimde	ekmeklerimde
	ayrılma	ekmeğimden	ekmeklerimden
	tamlayan	ekmeğimin	ekmeklerimin
2. tekil	yalın	ekmeğin	ekmeklerin
	belirtme	ekmeğini	ekmeklerini
	yönelme	ekmeğine	ekmeklerine
	bulunma	ekmeğinde	ekmeklerinde
	ayrılma	ekmeğinden	ekmeklerinden
	tamlayan	ekmeğinin	ekmeklerinin
3. tekil	yalın	ekmeği	ekmekleri
	belirtme	ekmeğini	ekmeklerini
	yönelme	ekmeğine	ekmeklerine
	bulunma	ekmeğinde	ekmeklerinde
	ayrılma	ekmeğinden	ekmeklerinden
	tamlayan	ekmeğinin	ekmeklerinin
1. çoğul	yalın	ekmeğimiz	ekmeklerimiz
	belirtme	ekmeğimizi	ekmeklerimizi
	yönelme	ekmeğimize	ekmeklerimize
	bulunma	ekmeğimizde	ekmeklerimizde
	ayrılma	ekmeğimizden	ekmeklerimizden
	tamlayan	ekmeğimizin	ekmeklerimizin
2. çoğul	yalın	ekmeğiniz	ekmekleriniz
	belirtme	ekmeğinizi	ekmeklerinizi
	yönelme	ekmeğinize	ekmeklerinize
	bulunma	ekmeğinizde	ekmeklerinizde
	ayrılma	ekmeğinizden	ekmeklerinizden
	tamlayan	ekmeğinizin	ekmeklerinizin
3. çoğul	yalın	ekmeği	ekmekleri
	belirtme	ekmeğini	ekmeklerini
	yönelme	ekmeğine	ekmeklerine
	bulunma	ekmeğinde	ekmeklerinde
	ayrılma	ekmeğinden	ekmeklerinden
	tamlayan	ekmeğinin	ekmeklerinin

Eş anlamlılar

• (hamur işleri, yiyecekler): nan, nanıaziz
• (mecaz): kazanç

Üst kavramlar

• (hamur işleri, yiyecekler): besin, gıda, yiyecek
• (mecaz): geçim

Yan kavramlar

• (hamur işleri, yiyecekler): bazlama, lavaş, mama, pide, simit

Alt kavramlar

ekmek çeşitleri

• arpa ekmeği,
• beyaz ekmek,
• buğday ekmeği,
• çavdar ekmeği,
• dürüm ekmeği,
• er ekmeği,
• ev ekmeği,
• gevrek ekmek,
• glüten ekmeği,
• halk ekmeği,
• köy ekmeği,
• mısır ekmeği,
• odun ekmeği,
• saç ekmeği,
• tandır ekmeği,
• tava ekmeği,
• tost ekmeği,
• yufka ekmeği,
• yulaf ekmeği

yemekler

• etli ekmek, kuru ekmek, tahinli ekmek, tam ekmek, taş ekmek, vişneli ekmek, çarşı ekmeği
• sabah ekmeği, öğlen ekmeği, akşam ekmeği

Atasözleri

hamur işleri, yiyecekler

• Aça kuru ekmek bal helvası gibi gelir
• Açın gözü ekmek teknesinde olur
• Açın koynunda ekmek durmaz
• Adam oluncaya kadar kırk fırın ekmek ister
• Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver
• Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver
• Ekmeğin büyüğü, hamurun çoğundan olur
• Ekmekten kaşık olur ama her yoğurdun hakkına değil
• Ekmekle oynayanın ekmeğiyle oynanır
• Et ne kadar arık olsa ekmek üstünde yaraşır
• Köpek ekmek veren kapıyı tanır
• Oğlan olsun deli olsun, ekmek olsun kuru olsun

Deyimler

hamur işleri, yiyecekler

ekmek aslanın ağzında,

ekmek çarpsın,

ekmek elden su gölden,

ekmek öpmek,

ekmek parçası,

ekmek peynir,

ekmek yemek,

ekmeğine göz koymak,

ekmeğine yağ sürmek,

ekmeğini kana doğramak,

ekmeğini yemek,

eli ekmek tutmak,

üzerine tuz biber ekmek

mecaz

bir lokma ekmek,

ekmek düşmanı,

ekmek kapısı,

ekmek kaygısı,

ekmek parası,

ekmeğine göz koymak,

ekmeğini yemek,

ekmeğinden etmek,

ekmeğinden olmak,

ekmeğini çıkarmak,

ekmeğini kazanmak,

ekmeğini taştan çıkarmak,

ekmeğiyle oynamak,

ekmek peşinde koşmak,

ekmek teknesi,

ekmek yemek,

tuz ekmek düşmanı,

tuz ekmek hakkı

mecaz

bir lokma ekmek,

ekmek düşmanı,

ekmek kapısı,

ekmek kaygısı,

ekmek parası,

ekmeğine göz koymak,

ekmeğini yemek,

ekmeğinden etmek,

ekmeğinden olmak,

ekmeğini çıkarmak,

ekmeğini kazanmak,

ekmeğini taştan çıkarmak,

ekmeğiyle oynamak,

ekmek peşinde koşmak,

ekmek teknesi,

ekmek yemek,

tuz ekmek düşmanı,

tuz ekmek hakkı

Türetilmiş kavramlar

mecaz

ekmek ağacı,

ekmek ayvası,

ekmek dilimi,

ekmek dolması,

ekmek kadayıfı,

ekmek kavgası,

ekmek kırıntısı,

ekmek küfü,

ekmek mayası,

ekmek tahtası,

ekmek tatlısı,

ekmek ufağı

ekmekçe,

ekmekçi,

ekmekçik,

ekmekken,

ekmekle,

ekmekli,

ekmekse,

ekmeksi,

ekmeksiz,

ekmeküstü,

kuşekmeği

Çeviriler

hamur işleri, yiyecekler

• Almanca: Brot (de) n
• Arapça: خُبْز‎ (ar) e (ḫubz)
• Arnavutça: bukea (sq)
• Azerice: çörək (az), əppək (az)
• Bulgarca: хляб (bg) (hljab)
• Çekçe: chleba (cs), chléb (cs)
• Danca: brød (da)
• Ermenice: հաց (hy) (hacʿ)
• Ersya dili: кши (myv) ( kši )
• Eski* Esperanto: pano (eo)
• Estonca: leib (et)
• Felemenkçe: brood (nl)
• Fince: leipä (fi); eläminen (fi), toimeentulo (fi); ravinto (fi), ruoka (fi)
• Fransızca: pain (fr)

  Batı Frizce: brea (fy)

• Gürcüce: puri (ka) (puri)
• Hititçe: 𒉒 (NÍNDA)
• İbranice: לחם‎ (he), פאן‎ (he)
• İngilizce: bread (en), living (en), livelihood (en)
• İrlandaca: aran (ga)
• İspanyolca: pan (es)
• İsveççe: bröd (sv) n
• İtalyanca: pane (it)
• İzlandaca: brauð (is)
• Japonca: パン (ja) (pan)
• Karaçay-Balkarca: ötmek (krc)
• Kazakça: нан (kk) (nan)
• Kırgızca: нан (ky) (nan)
• Kürtçe: nan (ku)
• Laoca: ເຂົ້າຈີ່ (lo) (khao chī)
• Latince: panis (la)
• Lehçe: chleb (pl) e
• Letonca: maize (lv)
• Litvanca: duona (lt)
• Macarca: kenyér (hu)
• Mari dili: сыкыр (mhr) (səkər)
• Norveççe: brød (no) n
• Portekizce: pão (pt)
• Rumence: pâine (ro)
• Rusça: хлеб (ru) (hleb)

  Kiril: xлеб (sh), крух (sh)

  Latin: hljeb (sh), kruh (sh)

• Slovakça: chlieb (sk)
• Slovence: kruh (sl)

  Yukarı Sorbca: chleb (hsb)

• Svahili dili: mkate (sw)

  Kırım Tatarcası: ötmek (crh)

• Tuvaca: хлеб (tyv) (hläb)

  Eski Türkçe: epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek)

  Osmanlı Türkçesi: اكمك‎ (ota)

• Türkmence: çörek (tk)
• Ukraynaca: хліб (uk) (hlib)
• Vepsçe: leib (vep)
• Vietnamca: bánh mi (vi)

  Modern Yunanca: ψωμί (el) n (psomí), άρτος (el) e (ártos)

Ek okumalar

• Vikipedi'de ekmek

Eylem

ekmek (üçüncü tekil şahıs geniş zaman çekimi eker)

1. -a/-e serpmek

   Yemeğe biber ekmek.

2. -ı/-i toprağı ekip biçmek için kullanmak

   Ancak senede otuz dönüm ekebiliyor. — M. Ş. Esendal

3. bir bitkiyi üretmek için toprağa tohum atmak veya gömmek
4. (argo) birini uydurma bir sebeple bırakıp gitmek, savuşmak

   Lâle ile Günnur, kendilerini ektiğim için müthiş içerlemişler. — H. Taner

5. (argo) parayı boşuna harcamak
6. (argo) yarışta geçmek
7. (mecaz) bir şeyin başlamasına yol açacak sebepleri hazırlamak

   Fesat tohumları ekenler kötü insanlardır.

Eş anlamlılar

• (boşuna harcamak): ziyan etmek
• (savuşmak): atlatmak

Zıt anlamlılar

• ekmemek

Atasözleri

• (tohum atmak): Ne ekersen onu biçersin

Deyimler

tohum atmak

ekip biçmek,

ekmeden biçilmez,

ekmediği yerden biter

Çeviriler

atlatmak

• Almanca: übergehen (de)
• Fransızca: pain (fr)

  Eski Türkçe: epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek)

  Osmanlı Türkçesi: اكمك‎ (ota)

tohum atmak

• Almanca: bebauen (de), bestellen (de), bewirtschaften (de), säen (de), streuen (de)
• Fince: kylvää (fi), sirottaa (fi)
• İngilizce: sow (en), sprinkle (en)
• Karaçay-Balkarca: ötmek (krc)
• Tatarca: ikmäk (tt), ipi (tt)

  Kırım Tatarcası: ökmek (crh), ötmek (crh)

  Eski Türkçe: epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek)

  Osmanlı Türkçesi: اكمك‎ (ota)

• Türkmence: çörek (tk), naan (tk)

yarışta geçmek

• Almanca: überholen (de), vorbeiziehen (de)

  Eski Türkçe: epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek)

  Osmanlı Türkçesi: اكمك‎ (ota)

ziyan etmek

• Almanca: verschwenden (de)
• Türkçe

  Eski Türkçe: epmek‎ (otk) (epmek), ötmek‎ (otk) (ötmek)

  Osmanlı Türkçesi: اكمك‎ (ota)

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "ekmek" maddesi

Gagavuzca

Köken

Eski Türkçe ötmäk‎ (ötmäk)

Söyleniş

• Heceleme: ek‧mek

Ad

ekmek

1. (hamur işiler, yiyecekler) ekmek

Kaynakça

• Etymological Dictionaries - Andras Rajki

Türkmence

Söyleniş

• Heceleme: ek‧mek

Eylem

ekmek

1. dağıtmak, işe yaramaz hâle getirmek, kırmak
2. dikmek, ekmek

Kaynakça

• Atacanov, Ata (1922). Türkmendolu Yir Sözlüğü.