arkadaş

Ayrıca bakınız: Arkadaş

Türkçe

Haftanın sözcüğü – 2008, 27. hafta

Köken

Osmanlı Türkçesi آرقه‌داش‎ sözcüğünden devralındı. arka + -daş, arka, sırt; sıkıntılı anlarda yardım eden kişi, yardımcı demek olup Tarama Sözlüğü'ne göre zahîr, hami, yardımcı" demektir. -daş eki de ortaklık bildirme işlevi bulunan isimden isim yapma eki.

Arkadaş anlamında yazı dilinde, ağızlarda ve başka lehçelerde kullanılan diğer sözcükler (ipteş, koldaş, koştaş, tomdaş, yoldaş, v.s.) göz önünde bulundurulduğunda kelimenin arka + taş isimlerinden geldiği şeklindeki köken açıklaması isabetli görünmemektedir.

Söyleniş

• (hitap): IPA^(anahtar): /aɾ.ˈca.daɯ/
• (isim): IPA^(anahtar): /aɾ.ca.ˈdaɯ/
• Heceleme: ar‧ka‧daş

Ad

arkadaş (belirtme hâli arkadaşı, çoğulu arkadaşlar)

1. aralarında cinsel veya akrabalık bağları haricinde duygusal bir bağ olan, karşılıklı sevgi ve anlayış besleyen kimselerden her biri
2. bir işte birlikte bulunanlardan her biri
3. (sosyoloji) birbirlerine karşı sevgi ve anlayış gösteren kimselerden her biri

   Ahmet en iyi arkadaşımdır.

4. bir ortamda birlikte bulunanlardan her biri

   Kızınızın bir arkadaşı olup olmadığını merak etmiştik.

   Nedret'in arkadaşları bizi nezaketen davet ettiler. — M. Yesari

5. (teklifsiz konuşma) çoğunlukla karşıdaki kişinin davranışlarından rahatsız olunduğunda kullanılan bir hitap sözü

   Bak arkadaş, seni iki kere ikaz ettim.

6. (teklifsiz konuşma) erkek veya kız arkadaş
7. (teklifsiz konuşma) kim olduğu bilinmeyen kimselere seslenirken kullanılan bir hitap sözü

   Arkadaşım, bir saniye bakar mısın lütfen?

Çekimleme

arkadaş adının çekimi

		tekil	çoğul
yalın		arkadaş	arkadaşlar
belirtme		arkadaşı	arkadaşları
yönelme		arkadaşa	arkadaşlara
bulunma		arkadaşta	arkadaşlarda
ayrılma		arkadaştan	arkadaşlardan
tamlayan		arkadaşın	arkadaşların
iyelik
		tekil	çoğul
1. tekil	yalın	arkadaşım	arkadaşlarım
	belirtme	arkadaşımı	arkadaşlarımı
	yönelme	arkadaşıma	arkadaşlarıma
	bulunma	arkadaşımda	arkadaşlarımda
	ayrılma	arkadaşımdan	arkadaşlarımdan
	tamlayan	arkadaşımın	arkadaşlarımın
2. tekil	yalın	arkadaşın	arkadaşların
	belirtme	arkadaşını	arkadaşlarını
	yönelme	arkadaşına	arkadaşlarına
	bulunma	arkadaşında	arkadaşlarında
	ayrılma	arkadaşından	arkadaşlarından
	tamlayan	arkadaşının	arkadaşlarının
3. tekil	yalın	arkadaşı	arkadaşları
	belirtme	arkadaşını	arkadaşlarını
	yönelme	arkadaşına	arkadaşlarına
	bulunma	arkadaşında	arkadaşlarında
	ayrılma	arkadaşından	arkadaşlarından
	tamlayan	arkadaşının	arkadaşlarının
1. çoğul	yalın	arkadaşımız	arkadaşlarımız
	belirtme	arkadaşımızı	arkadaşlarımızı
	yönelme	arkadaşımıza	arkadaşlarımıza
	bulunma	arkadaşımızda	arkadaşlarımızda
	ayrılma	arkadaşımızdan	arkadaşlarımızdan
	tamlayan	arkadaşımızın	arkadaşlarımızın
2. çoğul	yalın	arkadaşınız	arkadaşlarınız
	belirtme	arkadaşınızı	arkadaşlarınızı
	yönelme	arkadaşınıza	arkadaşlarınıza
	bulunma	arkadaşınızda	arkadaşlarınızda
	ayrılma	arkadaşınızdan	arkadaşlarınızdan
	tamlayan	arkadaşınızın	arkadaşlarınızın
3. çoğul	yalın	arkadaşı arkadaşları
	belirtme	arkadaşını arkadaşlarını
	yönelme	arkadaşına arkadaşlarına
	bulunma	arkadaşında arkadaşlarında
	ayrılma	arkadaşından arkadaşlarından
	tamlayan	arkadaşının arkadaşlarının

Eş anlamlılar

• (bir ortamda birlikte bulunanlardan her biri): hempa, refik
• (erkek veya kız arkadaş): dost, sevgili
• (sosyoloji): ahbap, bacanak, kanka, yaren, yâren, yoldaş

Atasözleri

sosyoloji

• Arkadaşını söyle, kim olduğunu söyleyeyim
• Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim

Deyimler

• (sosyoloji): arkadaş değil arka taşı, arkadaş canlısı

Kelime birliktelikleri

• (sosyoloji): arkadaş canlısı, arkadaş olmak

Türetilmiş kavramlar

• arkadaşça, arkadaşçık, arkadaşken, arkadaşla, arkadaşlı, arkadaşlık, arkadaşsa, arkadaşsız

Çeviriler

sosyoloji

• Almanca: Freund (de) e, Freundin (de) d
• Arapça: صَدِيق‎ (ar) e (ṣadīḳ) ،صَدِيقَة‎ (ar) d (ṣadīḳa)
• Azerice: dost (az), yoldaş (az), arxadaş (az), aşna (az)
• Bulgarca: друг (bg) (drug), приятел (bg) e (prijatel), другар (bg) e (drugar), аркадаш (bg) e (arkadaš)
• Çince: 朋友 (zh) [péngyǒu]
• Estonca: sõber (et)
• Evenki dili: анда (anda), андаги (andagi)
• Farsça: دوست‎ (fa)
• Felemenkçe: vriend (nl), vriendje (nl) e, vriendin (nl) d, vriendinnetje (nl) d, maatje (nl)
• Fince: ystävä (fi), kaveri (fi)
• Fransızca: ami (fr), amie (fr)
• Hausaca: aboki (ha)
• İdo: amiko (io), amikino (io) d, amikulo (io) e
• İngilizce: friend (en), companion (en)
• İspanyolca: amigo (es) e, amiga (es) d
• :Yahudi İspanyolcası: amigo (lad)
• İsveççe: vän (sv)
• İtalyanca: amico (it), amica (it)
• Japonca: 友達 (ja), (ともだち (ja) [tomodachí]
• Karaçay-Balkarca: nöger (krc)
• Korece: 친구 (ko) (chin-gu), 親舊 (ko) [jingu]
• Korsikaca: amicu (co)
• Kürtçe: heval (ku)
• Macarca: barát (hu)
• Malgaşça: sakaiza (mg)
• Özbekçe: doʻst (uz), joʻra (uz), ogʻayni (uz), oʻrtoq (uz), oshna (uz), ulfat (uz)
• Rusça: приятель (ru) e (priyatelʹ) [prijátel’], друг (ru) (drug) [drug]
• Sarduca: amicu (sc)
• Sicilyaca: amicu (scn)
• Tatarca: iptäş (tt), qärdäş (tt)
• :Kırım Tatarcası: dost (crh), kaday (crh)
• Türkçe:
• :Osmanlı Türkçesi: آرقه‌داش‎ (ota)
• Türkmence: dost (tk)
• Ukraynaca: друг (uk) (druh), приятель (uk) e (pryjatelʹ)

Kaynakça

• Türk Dil Kurumuna göre "arkadaş" maddesi

Gagavuzca

Ad

arkadaş

1. (sosyoloji) arkadaş

Kaynakça

• Etymological Dictionaries - Andras Rajki