𐰴𐰍𐰣
Eski Türkçe
[değiştir]Söyleniş
[değiştir]Köken
[değiştir]Sözcüğün nihai kökeni bilinmemektedir. Buna rağmen yıllar içerisinde bir kaç teori öne atılmıştır:
- Sinor sözcüğün 𐰴𐰯𐰍𐰣 (qapɣan) ünvanının farklı bir biçimi olduğunu önerir ve 𐰴𐰣 (qan, “kağan”) sözcüğünden türediğini öne sürer. Buna karşın Vovin, Eski Çince'de kaydedilmiş 可賀敦孫 (*kʰaːlʔ ɡaːls tuːl/doːn/tuːn/tuːns, “kraliçe”) sözcüğünü *qaɣatun diye okuyarak 𐰴𐱃𐰆𐰣 (qatun, “kraliçe”) sözcüğüne bağlayıp ortak bir *qa- kökü vermiştir[2] ve Ana Yeniseyce *qεʔ (“ulu”) ile bağlamıştır.
- Dybo ile başlayarak İranca'dan geldiği de önerilmektedir ve nihai kaynağın *hwa-káHmah[3] olduğunu düşünülür. Karşılığı 𐰴𐱃𐰆𐰣 (qatun, “kraliçe”) < *hwa-tā́wniH (“kraliçe”).
Tuna Bulgarcası ΚΑΝΑ (KANA, “kağan”)[4], Çuvaşça хун (hun), Türkçe han, Eski Uygurca qʾn (qan) vb. ile eş asıllıdır.
Ad
[değiştir]𐰴𐰍𐰣 (qaɣan)
- (monarşi) herhangi bir tür hükümdar; kral, imparator, han
- MS 8. yy., Kül Tigin Yazıtı, G1:
- 𐱅𐰭𐰼𐰃:𐱅𐰏:𐱅𐰭𐰼𐰃𐰓𐰀:𐰉𐰆𐰞𐰢𐱁:𐱅𐰇𐰼𐰜:𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀:𐰴𐰍𐰣:𐰉𐰆:𐰇𐰓𐰚𐰀:𐰆𐰞𐰺𐱃𐰢
- teŋri:teg:teŋride:bolmuš:türük:bilge:qaɣan:bu:ödke:olurtum
- (Ben) tanrı gibi ve gökten doğmuş Türk Bilge Han, bu devirde tahta oturdum.
- 𐱅𐰭𐰼𐰃:𐱅𐰏:𐱅𐰭𐰼𐰃𐰓𐰀:𐰉𐰆𐰞𐰢𐱁:𐱅𐰇𐰼𐰜:𐰋𐰃𐰠𐰏𐰀:𐰴𐰍𐰣:𐰉𐰆:𐰇𐰓𐰚𐰀:𐰆𐰞𐰺𐱃𐰢
- MS 8. yy., Kül Tigin Yazıtı, G1:
Farklı biçimi
[değiştir]- 𐰴𐰣 (qan)
Türetilmiş kavramlar
[değiştir]Kaynakça
[değiştir]- ↑ Erdal, Marcel (2004). A Grammar of Old Turkic (İngilizce). Brill. ISBN 9004102949.
- ↑ Vovin, Alexander (2007), Once again on the etymology of the title qaγan, sayfa 180
- ↑ Dybo, Anna (2007), Early contacts of Turks and problems of reconstruction of Proto-Turkic, sayfa 9
- ↑ Tekin, Talât (1987), Tuna Bulgarları ve Dilleri, sayfa 42
- Clauson, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish (İngilizce), sayfalar 611, Oxford: Clarendon Press. ISBN 9634812686.
- Tekin, Talât (1968). A Grammar of Orkhon Turkic (İngilizce), sayfa 339, Bloomington: Indiana University. ISBN 9789757981190.
- Tekin, Talat (2010). Orhon Yazıtları, 4. basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0065-0.